Dąb bezszypułkowy

Dąb bezszypułkowy

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	bukowate
Rodzaj	dąb
Gatunek	dąb bezszypułkowy
Nazwa systematyczna
Quercus petraea (Matt.) Liebl. Fl. Fuld. 403 1784[3]
Synonimy Quercus adriatica Gand. (nom. inval.) Quercus anglica Gand. (nom. inval.) Quercus approximata Gand. (nom. inval.) Quercus arnasensis Gand. (nom. inval.) Quercus arrecta Gand. (nom. inval.) Quercus attenuata Gand. (nom. inval.) Quercus ballica Gand. (nom. inval.) Quercus borealis Gand. (nom. inval.) Quercus brachylobus Gand. (nom. inval.) Quercus brevipedunculata Cariot & St.-Lag. Quercus brumalis Gand. (nom. inval.) Quercus calcarea Troitsky Quercus calcicola Gand. (nom. inval.) Quercus collivaga Gand. (nom. inval.) Quercus columbaria Vuk. Quercus conformis Gand. (nom. inval.) Quercus coriacea Bechst. Quercus coriascens Gand. (nom. inval.) Quercus coronensis Schur Quercus decipiens Behlen Quercus dispar Raf. Quercus druidica Gand. (nom. inval.) Quercus dumetorum Gand. (nom. inval.) Quercus durinus Raf. Quercus eboracensis Gand. (nom. inval.) Quercus eminens Gand. (nom. inval.) Quercus erythroneura Vuk. Quercus esculus L. Quercus gallica Gand. (nom. inval.) Quercus glaucina Gand. (nom. inval.) Quercus gothica Gand. (nom. inval.) Quercus granitica Gand. (nom. inval.) Quercus hypoleuca Gand. (nom. inval.) Quercus imponens Gand. (nom. inval.) Quercus insularis Gand. (nom. inval.) Quercus jactata Gand. (nom. inval.) Quercus juncta Gand. (nom. inval.) Quercus juvenilis Gand. (nom. inval.) Quercus lanciloba Gand. (nom. inval.) Quercus latifida Gand. (nom. inval.) Quercus lephrella Gand. (nom. inval.) Quercus limitanea Gand. (nom. inval.) Quercus longiaristata Gand. (nom. inval.) Quercus longipetiolata Schur Quercus marmarophila Gand. (nom. inval.) Quercus mas Thore Quercus mediocris Gand. (nom. inval.) Quercus mespilifolia Wallr. Quercus moderata Gand. (nom. inval.) Quercus oblita Gand. (nom. inval.) Quercus ovalis Gand. (nom. inval.) Quercus pedunculata f. angustifolia Cout. Quercus pedunculata f. brevipedunculata Cout. Quercus pedunculata f. longipedunculata Cout. Quercus pedunculata f. subocculata Cout. Quercus peraffinis Gand. Quercus petiolata Schur Quercus petraea f. angulata (Vuk.) C.Vicioso Quercus petraea subsp. austrotyrrhenica Brullo, Guarino & Siracusa Quercus petraea f. emarginata C.Vicioso Quercus petraea f. globosa (Borbás) C.Vicioso Quercus petraea f. grandedentata Brujic Quercus petraea f. heuffelii Mátyás Quercus petraea var. laciniata (Lam.) C.Vicioso Quercus petraea f. lobulosa (O.Schwarz) C.Vicioso Quercus petraea var. macrocarpa Vuk. ex Asch. & Graebn. Quercus petraea f. macrocarpa (Vuk. ex Asch. & Graebn.) Soó Quercus petraea subsp. mas (Thore) C.Vicioso Quercus petraea var. mespilifolia (Wallr.) Geerinck Quercus petraea f. microbalanos Soó Quercus petraea f. microcarpa Cristur. Quercus petraea f. minima Cristur. Quercus petraea subsp. petraea Quercus petraea f. pinnata (C.K.Schneid.) C.Vicioso Quercus petraea f. platyphylla (Lam.) O.Schwarz Quercus petraea var. platyphylla (Lam.) C.Vicioso Quercus petraea f. salicifolia Brujic Quercus proximellla Gand. (nom. inval.) Quercus regalis Burnett ex Endl. Quercus remotiuscula Gand. (nom. inval.) Quercus robur var. communis A.DC. Quercus robur var. laciniata Lam. Quercus robur var. mespilifolia Wallr. Quercus robur var. petraea Matt. Quercus robur var. platyphylla Lam. Quercus robur subsp. sessiliflora (Salisb.) A.DC. Quercus robur var. sessiliflora (Salisb.) Wahlb. Quercus robur var. sessilis Martyn Quercus sarcolepis Gand. (nom. inval.) Quercus sessiliflora Salisb. Quercus sessiliflora f. angulata Vuk. Quercus sessiliflora var. angustata Zapal. Quercus sessiliflora f. bolleana Asch. Quercus sessiliflora f. castanoides Vuk. Quercus sessiliflora var. coriacea (Bechst.) Gürke Quercus sessiliflora f. crassifolia Vuk. Quercus sessiliflora var. decipiens Bechst. Quercus sessiliflora var. fruticosa Schur Quercus sessiliflora var. glabra Borbás Quercus sessiliflora var. globosa Borbás Quercus sessiliflora f. lobulata Christ Quercus sessiliflora var. longicarpa Schur Quercus sessiliflora var. longifolia Dippel Quercus sessiliflora f. pinnata C.K.Schneid. Quercus sessiliflora var. platyphylla (Lam.) DC. Quercus sessiliflora var. sphaerocarpa (Vuk.) Gürke Quercus sessiliflora var. sublobata (Kit.) Nyman Quercus sessiliflora var. subtubulosa Schur Quercus sessiliflora f. undulata Vuk. Quercus sessilis Ehrh. ex Schur Quercus sessilis var. acutiloba Olson ex A.Camus Quercus sessilis var. angulata (Vuk.) Beck Quercus sessilis var. columbaria (Vuk.) Borbás Quercus sessilis var. coronensis (Schur) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. decipiens (Bechst.) C.K.Schneid. Quercus sessilis var. erythroneura (Vuk.) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. fruticosa (Schur) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. glabrata Schur Quercus sessilis var. globosa Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. laciniata (Lam.) C.K.Schneid. Quercus sessilis var. longicarpa (Schur) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. longifolia (Dippel) C.K.Schneid. Quercus sessilis var. longipedunculata Moss Quercus sessilis var. louettei Petz. & G.Kirchn. Quercus sessilis var. macrocarpa Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. mespilifolia (Wallr.) Koehne Quercus sessilis var. microbalana Lojac. Quercus sessilis var. microbalanos Boreau Quercus sessilis var. pendula C.K.Schneid. Quercus sessilis var. petiolata Asch. & Graebn. Quercus sessilis f. pinnatifida Medw. Quercus sessilis var. platyphylla (Lam.) Rouy Quercus sessilis var. puigi Sennen ex A.Camus Quercus sessilis var. spathulifolia (Vuk.) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. sphaerocarpa (Vuk.) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. sphaerocarpa Moss Quercus sessilis var. stenophylla Zabel ex A.Camus Quercus sessilis f. sublobata (Kit.) C.K.Schneid. Quercus sessilis var. sublobata (Kit.) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. subtubulosa (Schur) Asch. & Graebn. Quercus sessilis var. undulata (Vuk.) Asch. & Graebn. Quercus slavorum Gand. (nom. inval.) Quercus spathulifolia Vuk. Quercus sphaerocarpa Vuk. Quercus strangulata Gand. (nom. inval.) Quercus sublobata Kit. Quercus sublobata var. sublobata Quercus suecica Gand. (nom. inval.) Quercus talenceana Gand. (nom. inval.) Quercus vukotinovicii Gand. (nom. inval.) Quercus wahusiensis Gand. (nom. inval.) Quercus zagrabiensis Gand. (nom. inval.)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
najmniejszej troski
Zasięg
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea (Matt.) Liebl.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny bukowatych. Występuje naturalnie w Europie Środkowej, Irlandii, Wielkiej Brytanii, południowej Skandynawii, aż po tereny Włoch i Bułgarii. W Polsce występuje rzadziej od dębu szypułkowego – ma w Polsce swoją północno-wschodnią granicę zasięgu.

Morfologia

Pokrój

Korona drzewa szerokojajowata, z czasem rozrasta się na szerokość.

Pień

Osiąga 40 m wysokości, zazwyczaj prosty, z wiekiem często staje się poskręcany. Kora u młodych drzew jest gładka, z czasem staje się szorstka, podłużnie bruzdowata, szarobrązowa.

Pąki

Szczytowe są jajowate, obłe. Pąki boczne słabo odchylone od pędu. Łuski brązowe, ciemnobrązowo obrzeżone, pokryte srebrzystym meszkiem.

Liście

Długości 5–14 cm, ustawione skrętolegle. Blaszka liścia z 5–8 zatokowato zaokrąglonymi klapami, z krótkim ogonkiem. Klapy blaszki regularne, niezbyt głęboko wcięte. Kształt nasady blaszki liściowej klinowaty. Młode liście pokryte puszystymi włoskami, które z czasem zanikają, pozostając tylko na spodzie blaszki. Nerwy boczne dochodzą prawie wyłącznie do szczytów klap.

Kwiaty

Kwiaty męskie tworzą zielonkawe, zwisające kotki. Kwiaty żeńskie, siedzące na szypułkach do 10 mm długich, są również zielonkawe, występują pojedynczo lub zebrane po 5.

Owoce

Orzech nazywany żołędziem. Długość 16–35 mm, grubość 8–16 mm. Najgrubsza część w 1/3 długości, rzadziej w połowie. Znamię wypukłe, szczyt zaostrzony (nie da się go ustawić pionowo^[5]). Miseczka obejmuje tylko żołądź. Dojrzały żołądź jest podługowato-owalny, zwykle jednolicie ciemnobrunatny. Waga 1000 sztuk w granicach 1,5-5 kg. W 1 kg mieści się ich 132 do 650 sztuk.

Najgrubszy dąb bezszypułkowy na gruntach w zarządzie Lasów Państwowych rośnie w nadleśnictwie Skierniewice i ma obwód 609 cm^[6]. Najstarszy okaz w Polsce rośnie w Turawie w województwie opolskim i ma 369 lat^[7].

Biologia i ekologia

Kwitnie ok. 2 tygodnie później niż dąb szypułkowy. Gatunek jednopienny. Drzewo zaczyna owocować w wieku 40–50 lat, a gdy rośnie w zwarciu jeszcze później.

Preferuje klimat umiarkowany, łagodny i wilgotny. Tworzy czyste dąbrowy i lasy mieszane z innymi gatunkami dębów, kasztanem, bukiem i grabem. Najlepiej rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych, lekko kwaśnych. Najwyżej stwierdzone występowanie - Alpy i Pireneje - 1800 m n.p.m., góry Elbrusu w Azji - 2400 m n.p.m. W Polsce na ogół nie przekracza wysokości 550 m n.p.m. Najwyżej odnotowano go w Gorcach – 750 m n.p.m.

Zmienność

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono trzy podgatunki^[3]:

• Quercus petraea subsp. huguetiana Franco & G.López
• Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex M.Bieb.) Krassiln.
• Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K.Koch) Menitsky

Tworzy mieszańce z dębem omszonym i d. szypułkowym (Quercus x rosacea Bechst. = Q x intermedia Boenn.)^[8].

Zastosowanie

• Drewno dębu bezszypułkowego, nieco bardziej miękkie i lżejsze niż dębu szypułkowego, jest jednym z najbardziej cenionych gatunków drewna i jest powszechnie wykorzystywane. Biel średnio twardy, o barwie biało-żółtawej. Twardziel zdecydowanie ciężka, odporna na ścieranie, bardzo twarda (może przewyższać twardością nawet drewno bukowe), barwy brunatnej. Dostarcza szczególnie cennego drewna, używanego do budowy okrętów, wytwarzania mebli i klepek podłogowych, sklejki i płyt wiórowych. Szczególnie nadaje się do budownictwa wodnego ze względu na swoją dużą wytrzymałość na gnicie. Wykorzystuje się je także do budowy antałków, w których leżakują cenne alkohole.
• Roślina lecznicza: Ma podobne własności i zastosowanie jak dąb szypułkowy.

Szkodniki i choroby

Patrz dąb szypułkowy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Instytut technologii drewna - szczegółowo o parametrach i zastosowaniu drewna dębowego
• Dąb bezszypułkowy, nasiona. Szczegółowo o żołędziach, ich dojrzewaniu, zbiorze, przechowywaniu, siewie