Cerkiew św. Dymitra w Sakach

Cerkiew św. Dymitra
A-97 z dnia 07.12.1994.
cerkiew parafialna i klasztorna
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Saki

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

warszawsko-bielska

Wezwanie

św. Dymitra

Wspomnienie liturgiczne

26 października/8 listopada

Historia
Data zakończenia budowy

koniec XVIII w.;
lata 50. XX w.

Data poświęcenia

26 października 1890;
26 maja 2016

Aktualne przeznaczenie

czynna świątynia prawosławna

Fundator

Sakowscy

Dane świątyni
Świątynia
• materiał bud.


• drewno

Liczba ikonostasów

1

Ołtarz
• liczba ołtarzy


1

Liczba naw

1

Dzwonnica
• typ dzwonnicy


wolnostojąca (drewniana, słupowa, czworoboczna)

Położenie na mapie gminy Kleszczele
Mapa konturowa gminy Kleszczele, u góry znajduje się punkt z opisem „Saki, cerkiew św. Dymitra”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Saki, cerkiew św. Dymitra”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Saki, cerkiew św. Dymitra”
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego
Mapa konturowa powiatu hajnowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Saki, cerkiew św. Dymitra”
Ziemia52°37′59,0″N 23°20′29,5″E/52,633056 23,341528
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra – prawosławna cerkiew parafialna w Sakach. Należy do dekanatu Kleszczele diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Służy również miejscowemu monasterowi św. Dymitra.

Historia

Pierwsza cerkiew w Sakach została zbudowana prawdopodobnie w XV w. Świątynia ta uległa zniszczeniu w wyniku pożaru. Na jej miejsce sprowadzono w 1595 świątynię z Dubicz Cerkiewnych, która również spłonęła.

Obecna cerkiew została wzniesiona pod koniec XVIII w.; ufundowana przez miejscowy szlachecki ród Sakowskich. Od początku była świątynią filialną parafii Opieki Matki Bożej w Dubiczach Cerkiewnych. Nabożeństwa w cerkwi odprawiano tylko w uroczystość patronalną. Pod koniec lat 80. XIX w. świątynię wyremontowano, wyposażono w nowy ołtarz oraz ikonostas z cerkwi w Dubiczach Cerkiewnych. W 1889 obok cerkwi wzniesiono dzwonnicę. Świątynię konsekrowano 26 października 1890; od tego czasu cerkiew zaczęła być częściej użytkowana (co najmniej 4 razy w roku).

W latach 50. XX w. cerkiew została znacznie rozbudowana, wykonano też nowe, blaszane pokrycie dachu. W 1990 wymieniono materiał budowlany ścian, dach pokryto gontem i umieszczono na głównej kopule żelazny krzyż. Kolejny remont cerkwi przeprowadzono w latach 2009–2013 (odnowiono wnętrze, wymieniono instalację elektryczną, zamontowano nowe krzyże i kopuły, naprawiono schody). Cerkiew została ponownie poświęcona 26 maja 2016; konsekracji dokonał metropolita warszawski i całej Polski Sawa[1].

Od 1992[a] cerkiew św. Dymitra jest świątynią parafialną.

 Osobny artykuł: Parafia św. Dymitra w Sakach.

Miejsce, w którym stoi cerkiew – wzniesienie pokryte lasem sosnowym – przypomina św. Górę Grabarkę. U podnóża znajduje się źródło – studnia. Czynny cmentarz wokół świątyni pełen jest starych krzyży i nowych nagrobków. Został założony w XVIII wieku i ma powierzchnię 0,67 ha[2].

Architektura

Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Dwie zakrystie od wschodu i kruchta z gankiem od zachodu. Posiada dwa wejścia: główne od zachodu przez kruchtę i boczne przez aneks od północy. Podwalina najstarszej części świątyni ułożona jest na kamieniach. Dachy cerkwi kryte gontem. Nad kruchtą kopułka. Nad nawą czworoboczna wieżyczka zwieńczona namiotowym daszkiem z kopułką.

Stojąca oddzielnie drewniana dzwonnica na planie kwadratu, o konstrukcji słupowej, z czterospadowym dachem krytym gontem, wybudowana w XIX w.

We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas, a za nim w trójbocznym zamknięciu ołtarz z ikoną św. Dymitra. Ikony w ikonostasie rozmieszczone są według kanonu: czterech Ewangelistów (królewskie wrota), Ostatnia Wieczerza (w zwieńczeniu), Archidiakon Męczennik Stefan i Archidiakon Michał (Wrota Diakońskie), Święci Apostołowie Piotr i Paweł nad nimi. W nawie na ścianach bocznych nowsze ikony św. Jana Chrzciciela i św. Proroka Eliasza. W czasie remontu wnętrza cerkwi (ukończonego w 2016) dokonano wymiany ikonostasu – nowy wykonano w Salonikach, a ikony w nim umieszczone napisano na Świętej Górze Athos[3].

Cerkiew, dzwonnicę i cmentarz wpisano do rejestru zabytków 7 grudnia 1994 pod nr A-97[4].

Galeria

  • Brama cmentarna (nowa)
    Brama cmentarna (nowa)
  • Wnętrze cerkwi – widok na dawny ikonostas
    Wnętrze cerkwi – widok na dawny ikonostas
  • Dzwonnica
    Dzwonnica

Uwagi

  1. ↑ Z przerwą w latach 1998–2001.

Przypisy

  1. ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Uroczystości w Monasterze św. Dymitra w Sakach [dostęp: 27.05.2016.]
  2. ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 32–33.
  3. ↑ O. Tymoteusz (Sawczuk) – Trwa zbiórka na ikony do ikonostasu do cerkwi św. Dymitra Sołuńskiego w Sakach [dostęp: 14.07.2016.]
  4. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023 .

Bibliografia

  • Kalendarz Prawosławny 2015, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, ss. 154–155

Linki zewnętrzne

  • Kościoły drewniane, Saki
  • p
  • d
  • e
Cerkwie w powiecie hajnowskim
Hajnówka
powiat hajnowski