Centralne Biuro Komunistów Polski

Centralne Biuro Komunistów Polski w ZSRR^[1][2] – ośrodek komunistów polskich w ZSRR, powołany przez Sekretariat KC WKP(b) w celu przejęcia władzy w Polsce, działający pomiędzy styczniem a sierpniem 1944. Struktura tajna, afiliowana przy Komitecie Centralnym Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) (WKP(b)). Uznało się ono za „zagraniczną organizację Polskiej Partii Robotniczej na terytorium ZSRR” i kierowało działalnością komunistów polskich w Związku Patriotów Polskich oraz w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR^[3].

Powstanie

Centralne Biuro Komunistów Polski powstało na przełomie stycznia i lutego 1944 na mocy decyzji Sekretariatu Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) w celu przejęcia władzy w Polsce^[4]. Za datę powołania uważa się 10 stycznia 1944, kiedy to wydano dokument programowy Biura. Organizatorzy CBKP przyznali sobie sami funkcję nadrzędną nad PPR. CBKP było strukturą tajną, a jego skład personalny był utajniony nawet wobec poinformowanych o samym fakcie jego istnienia. O jego istnieniu władze PPR dowiedziały się w początkach sierpnia 1944 w Lublinie, zaś sekretarz generalny PPR Władysław Gomułka 18 lipca 1944 w Warszawie, z pierwszej depeszy otrzymanej przez PPR od CBKP poprzedniego dnia^[5].

Kierownictwo CBKP

• Aleksander Zawadzki – sekretarz, później określany jako przewodniczący^[6]
• Stanisław Radkiewicz – zastępca sekretarza^[6]
• Karol Świerczewski – członek
• Jakub Berman – członek
• Wanda Wasilewska – członek
• Hilary Minc – pełnomocnik
• Stefan Wierbłowski – pełnomocnik
• Marian Spychalski – członek (dokooptowany)^[3]

Podział funkcji kierownictwa

Pracami Biura faktycznie kierował Berman. Ta siódemka była aprobowana przez Kreml i posiadała znaczny wpływ na komunistów, jak i na wojska Berlinga w ZSRR i w kraju. Zawadzki jako przewodniczący miał był łącznikiem z KC partii bolszewickiej i rządem ZSRR. Wspólnie ze Świerczewskim miał czuwać nad aparatem politycznym wojska i zajmować się sprawami rozbudowy Korpusu. Wasilewska była odpowiedzialna za działalność Związku Patriotów Polskich. Sprawy krajowe należały do Bermana, który z Radkiewiczem kierował sprawami Biura. Minc opracowywał projekt przyszłej polityki, społeczno-gospodarczej w Polsce. Sprawy propagandy podlegały Wierbłowskiemu.

Działalność

CBKP wobec zaniechania koncepcji PKN postanowiło upolityczniać stopniowo Zarząd Główny Związku Patriotów i całej organizacji. Wpływało również na sprawy krajowe i posunięcia PPR i podległej jej Krajowej Rady Narodowej. Centralne Biuro miało wewnętrzne obawy, czy PPR nie ulega 'sekciarskim błędom'. Zalecało Gomułce złagodzenie zbyt ostrych sformułowań w sprawie nacjonalizacji przemysłu. Biuro obawiało się, że rozbudowa terenowych rad narodowych będzie przyjęta przez Polaków jako próba sowietyzacji. Biuro kierowało obsadą stanowisk w ZPP, I Korpusie Armii Polskiej w ZSRR, następnie Armii Polskiej w ZSRR. Prowadziło poszukiwania i ewidencję komunistów polskich w ZSRR, powołało Polski Sztab Partyzancki, współdecydowało o składzie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego i treści manifestu. Uznawało program PPR i KRN za zbyt radykalny. W sierpniu 1944 członkowie Biura stworzyli większość w utworzonym wówczas, również tajnym, Biurze Politycznym PPR. Do BP PPR weszli wówczas: Władysław Gomułka, Bolesław Bierut, Jakub Berman, Hilary Minc i Aleksander Zawadzki (trzej ostatni ze składu CBKP)^[7]. W sierpniu 1944 na miejsce CBKP powołano przedstawicielstwo KC PPR w Moskwie, które funkcjonowało do 1948^[8]. W 1948 grupa wywodząca się z CBKP usunęła ze stanowiska sekretarza generalnego PPR Władysława Gomułkę, faktycznie przejmując władzę w partii.

Przypisy

Bibliografia

• Centralne Biuro Komunistów Polski w ZSRR, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2018-07-30] .
• Marek Łatyński, Nie paść na kolana.Szkice o opozycji w latach czterdziestych, London 1985, Wyd. Polonia Book Fund, ISBN 0-902352-36-9, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ISBN 83-7095-056-6
• Słownik historii Polski. Wyd. VI. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 52.
• 100 lat polskiego ruchu robotniczego. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 214.
• Antoni Czubiński: Najnowsze dzieje Polski 1914-1983. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 306-310. ISBN 83-01-06137-5.
• Leszek Wojtowicz: Centralne Biuro Komunistów Polskich w ZSRR. W: Encyklopedia „Białych Plam”. T. XIX. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2005, s. 37-38. ISBN 83-89862-28-X.
• Anna Sobór, Jakub Berman - organizator Centralnego Biura Komunistów Polski w ZSRR: (styczeń - lipiec 1944 roku w: Studia Historyczne 0025-1429 Kraków 2002, z. 1, s. 41-56
• Anna Sobór-Świderska, Jakub Berman. Biografia komunisty, wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7629-090-4 s. 102 i następne