Brunon Antoni Nowakowski

Brunon Antoni Nowakowski

Data i miejsce urodzenia	26 września 1890 Strzałkowo
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1966 Katowice
profesor nauk medycznych
Specjalność: bakteriologia
Profesura	1948
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek krajowy czynny
Status PAU	członek korespondentet
Doktor honoris causa Śląska Akademia Medyczna – 1960
Uczelnia	Uniwersytet Wileński Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Warszawski Polski Wydział Lekarski na Uniwersytecie w Edynburgu Śląska Akademia Medyczna
Rektor ŚAM
Okres spraw.	1948–1951
Odznaczenia

Brunon Antoni Nowakowski (ur. 26 września 1890 w Strzałkowie, zm. 27 lutego 1966 w Katowicach) – polski lekarz, jeden z pionierów polskiej higieny i medycyny pracy, prof. zw. dr hab. n. med., rektor Śląskiej Akademii Medycznej.

Działalność naukowa

W 1914 uzyskał dyplom lekarza oraz uprawnienia do wykonywania praktyki lekarskiej. W 1919 objął kierownictwo nad laboratorium bakteriologicznym w Równem, gdzie odkrył nową odmianę paratyfusu A. Po uzyskaniu stopnia doktora wszech nauk lekarskich oraz przejściu do rezerwy w st. mjr lekarza został mianowany pierwszym asystentem w Pracowni Higieny Wojskowego Instytutu Sanitarnego w Warszawie. W latach 1924–1926 odbył stypendium Rockefellerowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Po powrocie powołał do życia Oddział Higieny Pracy w Szkole Higieny w Warszawie, a także nawiązał kontakty z Instytutem Spraw Społecznych w Warszawie oraz z Zakładem Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie. Kierownik Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Katedry Higieny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego (1939).

Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Rumunii, gdzie został powołany na lekarza Ambasady Polski w Bukareszcie. W 1941 przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie pracował na Polskim Wydziale Lekarskim na Uniwersytecie w Edynburgu, będąc kierownikiem Katedry i Zakładu Higieny. Był też reprezentantem interesów polskich w Komisji Zdrowia ONZ ds. Pomocy i Odbudowy.

Po powrocie do Polski w 1946 zajął się przywracaniem do życia Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim UJ, której został kierownikiem. W 1947 powierzono mu obowiązki organizatora, a od 15 czerwca 1948 pierwszego rektora Akademii Lekarskiej w Bytomiu (Rokitnicy), którym był do 31 sierpnia 1951. W latach 1949–1960 był kierownikiem Katedry Higieny ŚAM. Dzięki jego staraniom powołano w 1950 Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym (w strukturze ŚAM). Na emeryturę przeszedł w 1960.

Był promotorem i recenzentem 40 rozpraw doktorskich. Jego uczniami są m.in. prof. Klaudiusz Ciubra, doc. dr Romuald Dukat, doc. dr Benon Zieleźnik. Autor wielu podręczników dotyczących higieny i medycyny pracy, referatów, recenzji i 150 artykułów.

Członek wielu organizacji i polskich stowarzyszeń m.in. Instytutu Spraw Społecznych, Komitetu Higieny Ogólnej i Społecznej PAN, Rady Naukowej przy MZiOS, Pol. Tow. Lekarskiego, Komitetu Stałego Międzynarodowego Stowarzyszenia Medycyny Pracy w Genewie oraz Fińskiego Stowarzyszenia Medycyny Pracy. Był nazywany polskim „ojcem higieny”.

Został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1949)^[1], Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Niepodległości, Odznaką „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”, Nagrodą Państwową I st. Uhonorowany doktoratem honoris causa ŚAM (1960).

Zmarł 27 lutego 1966 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 66, rząd 4, miejsce 1–2)^[2].

Działalność patriotyczna

Członek tajnej organizacji młodzieżowej Związek Marianów, Towarzystwa Tomasza Zana, organizacji młodzieżowej Zet, uczestnik powstania wielkopolskiego, lekarska służba wojskowa na frontach II wojny światowej.

Ważniejsze publikacje zwarte

• Zasady zwalczania chorób zakaźnych, Warszawa 1925
• Zasady wietrzenia i ogrzewania zakładów pracy, Warszawa 1935 (wyd. nowe 1953 z uzup. S. Filipkowskiego, wyd. 2 1955)
• Organizacja pierwszej pomocy w zakładach pracy, Warszawa 1936 (wyd. 2 1939)
• Żywienie w związku z pracą, Warszawa 1947
• Higiena. wykłady B. Nowakowskiego wg stenogramu Marii Łachówny, Kraków 1947 (skrypt UJ)
• Higiena społeczna dla społeczników, Kraków 1948
• Higiena ze szczególnym uwzględnieniem higieny pracy. Wykłady przeznaczone dla studiujących w Państwowym Technikum Korespondencyjnym, Warszawa 1951 (skrypt PTK)
• Higiena ogólna, Warszawa 1956 (wyd. 2 1958)
• Zasady higieny pracy w przemyśle, Warszawa 1963 (wyd. 2 1967)
• Lekarze przemysłowi. Wybór prac lekarzy przemysłowych, red. B. Nowakowski, M. Sokołowska, A. Sarapata, Wrocław 1965

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Jakólecki, Zygmunt Stęplewski, Brunon Nowakowski – człowiek i jego dzieło, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1989, t. 18–19, s. 225–232.
• Kazimierz Nowak, Udział krakowskich lekarzy w fenomenie Polskiego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu w Edynburgu, Kraków 2006, s. 19–20 (rozdział: Brunon Antoni Nowakowski).
• Alfred Puzio, Brunon Nowakowski 1890–1966. Pionier polskiej higieny i medycyny pracy, organizator i pierwszy rektor Śląskiej Akademii Medycznej im. Ludwika Waryńskiego w Katowicach, Katowice 1988.
• Alfred Puzio, Nowakowski Brunon Antoni, [w: Hasła biograficzne (baza pełnotekstowa), Centrum Dokumentacji Dziejów Medycyny i Farmacji Górnego Śląska, SUM 2019.]
• Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN, [w: Historia Wydziałów Lekarskich w Polsce, Katedra Historii Medycyny UJ CM.]
• Śląska Akademia Medyczna im. Ludwika Waryńskiego 1948–1973, Katowice 1973