Arystarch z Samos

Ten artykuł dotyczy starożytnego astronoma. Zobacz też: Arystarch.

Arystarch z Samos

Αρίσταρχος ο Σάμιος

Pomnik Arystarcha z Samos na Uniwersytecie Arystotelesa w Salonikach
Data urodzenia	ok. 310 p.n.e.
Data śmierci	ok. 230 p.n.e.
Zawód, zajęcie	astronom
Multimedia w Wikimedia Commons

Arystarch z Samos (gr. Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος Aristarchos ho Samios; ok. 310–230 p.n.e.) – grecki astronom^[1] pochodzący z wyspy Samos, który jako pierwszy zaproponował heliocentryczny model Układu Słonecznego^[2].

Życie i twórczość

Jego nauczycielem był Straton z Lampsaku.

Autor zachowanego traktatu O rozmiarach i odległościach Słońca i Księżyca, w którym posługując się metodą geometryczną, wylicza względne rozmiary i wzajemne odległości Słońca, Ziemi i Księżyca. Podawane przez niego wielkości są niedokładne z powodu błędnych obserwacji, ale model, na którym oparł wyliczenia, jest prawidłowy.

Jak podaje Archimedes^[3], Arystarch napisał również inne, niezachowane dzieło, w którym jako pierwszy twierdził, że Ziemia krąży wokół Słońca po obwodzie koła oraz wokół własnej osi. Arystarch twierdził w nim również, że wokół Słońca krążą także wszystkie planety, a ruch gwiazd stałych jest tylko ruchem pozornym^[4]. Hipotezę Arystarcha poparł dowodami w połowie II wieku p.n.e. Seleukos z Seleucji^[5][6]. Szczegółów tych dowodów brak^[7].

Astronomowie starożytni odrzucili jednak tę hipotezę, gdyż nie zgadzała się z ich obserwacjami (przyczyną niezgodności było m.in. błędne przyjęcie przez Arystarcha kształtu orbity ziemskiej jako okręgu, por. Prawa Keplera).

Jeszcze w czasach przed Arystarchem intuicyjne utożsamianie ośrodka świata ze Słońcem (jednak bez podbudowy teoretycznej) zainicjowane było już przez pitagorejskich uczonych^[8], a także Heraklidesa i samego Platona, jednak pogląd ten nie przyjął się w starożytności. Przede wszystkim przeciw tej teorii wystąpił Arystoteles broniąc naturalnego, zmysłowego obrazu świata i wrócił do geocentrycznego systemu sfer Eudoksosa. Punkt widzenia Arystotelesa przyjęty został później przez większość uczniów jego szkoły, a także przez Akademię. Powszechne przyswojenie owego poglądu przyczyniło się do odrzucenia teorii Arystarcha i Seleukosa oraz ugruntowania i rozwinięcia w starożytności teorii geocentryzmu przez Hipparcha i Ptolomeusza^[5].

Stoik Kleantes, następca Zenona z Kition, oskarżył Arystarcha o bezbożność^[9].

Upamiętnienie

Jeden z kraterów księżycowych został nazwany na jego cześć Aristarchus (szczyt w centrum tego krateru jest najjaśniejszą formacją na Księżycu).

Przypisy

Linki zewnętrzne

• John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Arystarch z Samos w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• Thomas Little Heath, Aristarchus of Samos, the ancient Copernicus; a history of Greek astronomy to Aristarchus Oxford, 1913