Anna mazowiecka

Ten artykuł od 2012-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Anna mazowiecka

Portret Anny ks. mazowieckiej
księżna mazowiecka
Okres	1526
Poprzednik	Janusz III
Dane biograficzne
Dynastia	Piastowie (Piastowie mazowieccy)
Data urodzenia	ok. 1498
Data śmierci	26 stycznia 1557
Ojciec	Konrad III Rudy
Matka	Anna Radziwiłłówna
Mąż	Stanisław Odrowąż ze Sprowy
Dzieci	Zofia
Multimedia w Wikimedia Commons

Anna (ur. ok. 1498, zm. po 26 stycznia 1557 w Jarosławiu) – księżna mazowiecka z dynastii Piastów. Ostatnia przedstawicielka linii Piastów mazowieckich.

Życiorys

Córka księcia mazowieckiego Konrada III Rudego i Anny Radziwiłłówny. Siostra książąt Janusza III i Stanisława.

Po śmierci Janusza III grupa możnych związanych z dworem książąt mazowieckich podjęła próbę zachowania prawnej odrębności Mazowsza. W 1526 wypowiedziała się przeciw inkorporacji tej dzielnicy do Korony i ogłosiła Annę, ostatnią przedstawicielkę rodu, udzielną księżną. Opór owych możnych przeciw inkorporacji, wywołany w dużej mierze ich obawami przed utratą własnego znaczenia po przyłączeniu księstwa do Korony, podsycały siły polityczne zainteresowane utrzymaniem dotychczasowego statusu lenna mazowieckiego – obok samej Anny Mazowieckiej między innymi Albrecht Hohenzollern oraz Bona Sforza, planująca uczynić z Mazowsza dziedziczne księstwo dla Zygmunta Augusta. Do oporu przeciw złączeniu lenna mazowieckiego z Koroną zachęcali również Habsburgowie (na tle rywalizacji z Polską o wpływy w Mołdawii), spokrewniony z mazowieckimi Piastami siedmiogrodzki ród Batorych oraz jedno ze stronnictw możnowładców koronnych. Plany wydania Anny za brata księcia pruskiego – Wilhelma Hohenzollerna załamały się wobec oburzenia, jakie zapanowało wśród szlachty koronnej oraz przeciwdziałania Bony Sforzy. Wkrótce potem królowa Bona nie chcąc zaogniać konfliktów wewnętrznych zrezygnowała również z wydania jej (mimo próśb mazowieckich możnych) za samego Zygmunta Augusta. W tej sytuacji, a także z uwagi na dużą akceptację dla zjednoczenia z Koroną drobnej i średniej szlachty mazowieckiej (inkorporacja była dla niej korzystna, gdyż odsuwała groźbę jej deklasacji), możni zgromadzeni w Radzie Książęcej zawarli kompromis z królem polskim. Księstwo mazowieckie w obrębie Korony zgodnie z porozumieniem zachować miało swe odrębności prawne (statuty książęce) oraz miało być zarządzane przez odrębnego namiestnika zwanego vicesgerentem, który miał być obierany spośród mazowieckiego możnowładztwa – był więc niejako równoważny stanowisku dawnych książąt. Anna ustąpiła i przyjęła od Zygmunta I Starego stosowne uposażenie. Jej własnością do zamążpójścia były Goszczyn, pobliski Bądków, Osieck, Garwolin, Latowicz oraz Liw, Piaseczno i dwór w Warszawie. W swoich dobrach wykazała się zaradnością i gospodarnością, przyczyniając się do ich rozwoju.

W 1536 księżna Anna zawarła małżeństwo ze Stanisławem Odrowążem ze Sprowy. Odmówiła jednak królowi zwrotu swoich dóbr w zamian za 10 000 dukatów węgierskich posagu. Wywołało to konflikt młodej pary z Zygmuntem I Starym, doprowadziło do pozbawienia Odrowąża jego urzędów, a nawet do potyczek zbrojnych wojsk koronnych i prywatnych oddziałów księżnej mazowieckiej. Spór zakończył sejm z 1537, który zmusił Annę i jej męża do złożenia przysięgi przed królem, zrzeczenia się praw dziedzicznych do Mazowsza i jej włości na rzecz Korony.

Po opuszczeniu Mazowsza, Anna osiadła w dobrach Odrowążów Sprowskich. Przez resztę życia przebywała głównie na zamku w Jarosławiu, gdzie ok. 1540 urodziła jedyną córkę Zofię.

Zmarła i została pochowana w Jarosławiu.

Inne informacje

• W 1525 roku o rękę Anny starał się Albrecht Hohenzollern. Jego zabiegi dynastyczne miała jednak powstrzymać stanowcza polityka Bony Sforzy.
• Po rezygnacji Anny z praw do Mazowsza większość jej skonfiskowanych majątków przypadła królowej Bonie Sforzy, która prawdopodobnie była inspiratorką sądu sejmowego z 1537.
• Na cześć księżnej Anny jej imieniem nazwano jedną z maszyn świdrujących tunel do drugiej linii warszawskiego metra^[1].
• W Warszawie istnieje Szpital Kliniczny im. ks. Anny Mazowieckiej, a w Ostrowi Mazowieckiej pomnik księżnej.
• Wśród potomków Anny mazowieckiej byli hetman Jerzy Sebastian Lubomirski, targowiczanin Szczęsny Potocki, marszałek Stanisław Małachowski, Adam Kazimierz Czartoryski^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Grabowski Janusz, Anna Odrowążowa, ostatnia księżna mazowiecka, „Archeion”, t. 113, 2012, s. 263-283.
• Włodzimierz Dworzaczek. Odrowążowna Anna z książąt mazowieckich, [w:] Polski Słownik Biograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1978. T. XXIII/3, zeszyt 98, s. 559–561.