Aleksander Petelewicz

Aleksander Petelewicz
Ilustracja
major administracji major administracji
Data i miejsce urodzenia

28 maja 1893
Łódź

Data i miejsce śmierci

10 stycznia 1932
Kraśnik

Przebieg służby
Lata służby

1915–1932

Siły zbrojne

Armia Imperium Rosyjskiego
Wojsko Polskie

Jednostki

79 baon piechoty rezerwy
180 widawski pułk piechoty
31 rezerwowy baon strzelców syberyjskich
50 pułk strzelców syberyjskich
3 Pułk Strzelców Polskich (WP na Wschodzie)
Oddział śmierci im. gen. Korniłowa
3 Pułk Strzelców Polskich (WP na Wschodzie)
Legia Rycerska
I Korpus Polski w Rosji
30 Pułk Strzelców Kaniowskich
29 Pułk Strzelców Kaniowskich
10 Pułk Piechoty (II RP)
Powiatowa Komenda Uzupełnień Biłgoraj
PKU Kraśnik

Stanowiska

komendant PKU

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
Bitwa pod Hostobożem i Jamnami
Bitwa pod Radzyminem (1920)

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Medal Zwycięstwa (międzyaliancki) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie)

Aleksander Petelewicz (ur. 28 maja 1893 w Łodzi, zm. 10 stycznia 1932 w Kraśniku) – major administracji Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, dowódca 1. kompanii 30 Pułku Strzelców Kaniowskich w czasie wojny polsko-bolszewickiej, dowódca akcji rozbrajania Niemców 11 listopada 1918 roku na dworcu kaliskim w Łowiczu, komendant PKU Kraśnik.

Życiorys

Urodził się 28 maja 1893 roku w Łodzi, w rodzinie Jana, mistrza garncarskiego, i Teofilii z Dominikiewiczów. Miał siostry: Czesławę, Stanisławę, Janinę, Eugenię, Julię i Władysławę oraz braci Stefana i Józefa[1]. Był prawnukiem powstańca listopadowego Andrzeja Petelewicza. Uczył się w Łowickiej Szkole Realnej. W 1915 roku został wcielony do Armii Imperium Rosyjskiego. Po ukończeniu szkoły oficerów rezerwy w Taszkiencie został przydzielony do 50 Syberyjskiego Pułku Strzelców. W następnym roku walczył na froncie zachodnim. Został ranny i zatruty gazami bojowymi. W 1917 roku wstąpił w szeregi 3 Pułku Strzelców Polskich[2]. 6 maja 1921 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu podporucznika, z równoczesnym zaliczeniem do rezerwy armii i powołaniem do służby czynnej, w grupie oficerów byłych Korpusów Wschodnich i byłej armii rosyjskiej[3]. 1 czerwca 1921 roku pełnił służbę w 30 Pułku Piechoty[4]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 1177. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był nadal 30 Pułk Piechoty[5]. W 1923 roku pełnił służbę w 10 Pułk Piechoty w Łowiczu[6]. Następnie został przeniesiony do korpusu oficerów administracyjnych, dział kancelaryjny i odkomenderowany do Powiatowej Komendy Uzupełnień Łódź Miasto. W maju 1924 roku został przydzielony do PKU Biłgoraj na stanowisko II referenta[7][8]. 12 kwietnia 1927 roku został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów administracyjnych, dział kancelaryjny[9]. W maju tego roku został przesunięty na stanowisko kierownika I referatu administracji rezerw i zastępcy komendanta[10]. W lipcu 1927 roku, w związku z likwidacją PKU Biłgoraj, został przeniesiony do PKU Kraśnik na stanowisko kierownika I referatu administracji rezerw i zastępcy komendanta[11][12]. W marcu 1929 roku został przesunięty na stanowisko czasowo pełniącego obowiązki komendanta PKU[13][14], a później został zatwierdzony na tym stanowisku[15]. Zmarł 10 stycznia 1932 roku w Kraśniku[16], od samobójczego postrzału z pistoletu w klatkę piersiową. Został pochowany na cmentarzu Emaus – cmentarzu parafialnym św. Ducha w Łowiczu[2].

Aleksander Petelewicz był żonaty z Antoniną z Kozłowskich (1894-1942). Miał troje dzieci: Halinę Barbarę Zaborowską (1920-1994), Irenę Natalię Lewandowską (1923-1989) i Antoniego Bohdana Petelewicza (1926-1981)[2].

Najważniejsze osiągnięcia wojskowe

11 listopada 1918 roku w Łowiczu z własnej woli podporządkował się rozkazom komendanta POW Stefana Cieślaka, choć był od niego wyższy stopniem. Przeprowadził akcję rozbrajania Niemców na dworcu kaliskim dowodząc ok. 50-osobowym oddziałem składającym się z bojowników POW i harcerzy (harcerzami dowodził Jan Bączkowski). Akcja zakończyła się sukcesem. W nocy, Niemcy oddali broń na skutek groźby spowodowania katastrofy kolejowej uniemożliwiającej im opuszczenie miasta oraz z powodu blefu, który skutecznie zmylił ich co do liczby przeciwników[17].

Aleksander Petelewicz podczas wojny polsko-bolszewickiej był dowódcą 1. kompanii 30. pułku Strzelców Kaniowskich. Odegrała ona decydującą rolę w zwycięstwie pod Hostobożem i Jamnami 9 czerwca 1920 roku, które było największym sukcesem pułku (odtąd 9 czerwca stał się dniem święta pułkowego)[18]. Petelewicz dowodził 1. kompanią także w ostatecznym odbiciu Radzymina 15 sierpnia 1920 roku.

Dnia 21 stycznia 1921 roku został uhonorowany Krzyżem Virtuti Militari V klasy. We wniosku o odznaczenie, dowódca A. Petelewicza opisał jego osiągnięcia wojenne z dnia 31 lipca 1920 roku: „Wykonując powyższy rozkaz d-ca 1-ej komp. por. Petelewicz odbija kilkakrotnie ataki nieprzyjaciela, zadając im szalone straty. W chwili, kiedy wydałem mu rozkaz cofnięcia się, okazało się, że powierzona mu kompania nie posiada absolutnie amunicji. Pomimo tego, por. Petelewicz odwagą swoją działa na żołnierzy tak, że kompania, mając jedynie bagnety do obrony, zatrzymuje się o kilkadziesiąt kroków i groźną swoją postawą wznieca strach wśród naciskających nieprzyjaciół, zmuszając ich do zatrzymywania się”.

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. ↑ Geneteka baza Polskiego Towarzystwa Genealogicznego [online], geneteka.genealodzy.pl [dostęp 2024-05-23] .
  2. ↑ a b c Gajzler 2015 ↓, s. III.
  3. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 21 maja 1921 roku, s. 953.
  4. ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 109, 812, tu podano, że urodził się 24 maja 1893 roku.
  5. ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 57, tu podano, że urodził się 16 maja 1893 roku.
  6. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 152, 415.
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 48 z 15 maja 1924 roku, s. 276.
  8. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1281, 1328.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 20 kwietnia 1927 roku, s. 121.
  10. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 maja 1927 roku, s. 155.
  11. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 19 z 22 lipca 1927 roku, s. 224.
  12. ↑ a b Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 823.
  13. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 22 marca 1929 roku, s. 102.
  14. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 3 sierpnia 1931 roku, s. 269.
  15. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 227.
  16. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 16 sierpnia 1932 roku, s. 373.
  17. ↑ Łowiczanin 1918 nr 45 ↓, s. 5-6.
  18. ↑ Makowski 1928 ↓, s. 18, 26.
  19. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 12 z 26 marca 1921 roku, s. 534.
  20. ↑ Makowski 1928 ↓, s. 30.
  21. ↑ Karta ewidencyjna 1924 ↓.

Bibliografia

  • Akt urodzenia nr 1846, Łódź, parafia Św. Krzyża, 1893 rok.
  • [Pisma Jana Petelewicza o zwolnienie syna z opłat za naukę]. sygn. 5. Siedmioklasowa Szkoła Polska w Łowiczu. 1906-1911. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Oddział w Łowiczu.
  • [Teczka osobowa Aleksandra Petelewicza]. sygn. 75-225-7. Urząd Skarbowy w Łowiczu. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Oddział w Łowiczu.
  • O służbie Aleksandra Petelewicza. 1910-1915. sygn. 1107/491 [72]. Warszawska Izba Skarbowa. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Archiwum Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku.
  • Z ostatnich dni. Łowiczanin 1918 nr 45. [dostęp 2020-03-22]..
  • Z ostatnich dni. Łowiczanin 1918 nr 46. [dostęp 2020-03-22]..
  • Aleksander Petelewicz. Skrzynka do listów. Łowiczanin 1921 nr 31 s.4-5.
  • Wniosek na odznaczenie orderem „Virtuti Militari” w myśl Uchwały Kapituły Tymczasowej z dn. 23 I 20r. sygn. VM-64-5558. Centralne Archiwum Wojskowe.
  • Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
  • Dziennik Personalny 15.09.1920 nr 35. s.880, 26.03.1921 nr 12. s.534, 28.05.1921 nr 21 + dod. s.953, 22.03.1929 nr 7. s.102, 03.08.1931 nr 5. s.269, 23.03.1932 nr 6. s.227, 16.08.1932 nr 10. s.373.
  • Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
  • Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
  • Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
  • Karta ewidencyjna. Biłgoraj 29.09.1924r. sygn. AP14314. Centralne Archiwum Wojskowe.. 1924.
  • Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
  • Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
  • Tadeusz Makowski: Zarys historji wojennej 30-go Pułku Strzelców Kaniowskich. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. s.18, 30.
  • [Pismo Komendanta PKU w Kraśniku Aleksandra Petelewicza do Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie z dnia 29.10.1929r.]. sygn. I 400.1505/P. Centralne Archiwum Wojskowe.
  • Kalendarzyk historyczno-wojskowy. "Żołnierz Polski" (pismo poświęcone czynowi i doli żołnierza polskiego) 1930 nr 23. s.570.
  • Petelewicz Antonina. [Podziękowanie za udział w pogrzebie majora Aleksandra Petelewicza]. "Łowiczanin" 1932 nr 2 s.14.
  • D.J. [Dutkiewicz Józef?]. 11 listopada w Łowiczu. "Życie Łowickie" 1932 nr 40 s.1.
  • Informacje służbowe: adresy. "Polska Zbrojna" 1933 nr 333 s.6.
  • Cieślak Stefan. P.O.W. i rozbrojenie okupantów na Ziemi Łowickiej. "Życie Łowickie" 1936 nr 49 s.2-3, nr 50 s.2-3.
  • Zbiory łowickie Tadeusza Gumińskiego z Legnicy. sygn. 75-354-791. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Oddział w Łowiczu.
  • Markiewicz Jerzy, Szygieł Ryszard, Śladkowski Wiesław. Dzieje Biłgoraja. Towarzystwo Regionalne w Biłgoraju. Lublin 1985. s.160.
  • Gumiński Tadeusz. Pierwsza wojna światowa (1914-1918) [w:] Kołodziejczyk Ryszard (redaktor). Łowicz. Dzieje miasta. Warszawa 1986. s.330.
  • Gumiński Tadeusz. Petelewicz Aleksander (1892-1932). [w:] Gumiński Tadeusz. Łowiczanie z okresu II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny. [3] Olszewski Władysław – Zawadzki Stefan. Łowicz 1987. s.2
  • Z relacji Stefana Cieślaka o roli Polskiej Organizacji Wojskowej w rozbrajaniu Niemców na ziemi łowickiej. [w:] Łossowski Piotr, Stawecki Piotr. Listopad 1918 we wspomnieniach i relacjach. Warszawa 1988. s.172-182.
  • Gumiński T. Łowicka Noc Listopadowa. "Nowy Łowiczanin" 1990 nr 12 s.4.
  • Gumiński Tadeusz. Najdzielniejsi z dzielnych: 75 lat po "Cudzie nad Wisłą" Tadeusz Gumiński przypomina sylwetki Łowiczan, kawalerów orderu "Virtuti Militari”. "Nowy Łowiczanin" 1995 nr 31 s.16-17.
  • Kołodziejczyk Arkadiusz. Odzyskanie niepodległości w 1918 roku – przebieg wydarzeń na Mazowszu [w:] Koseski A., Stawarz A. (redakcja). Warszawa i Mazowsze w walce o niepodległość kraju w latach 1794-1920. Warszawa 2001. s.309
  • Gumiński Tadeusz. Na drodze do wolności (cz.V). "Nowy Łowiczanin" 2001 nr 47 (467). s.17.
  • Niebudek Aleksander, Niebudek Paulina. Harcerz i ułan niezłomny – rzecz o majorze Janie Bączkowskim. "Roczniki Łowickie". Tom IV. Łowicz 2007. s.205.
  • Michał Gajzler. Bohater wojny polsko-bolszewickiej. „Łowiczanin Kwartalnik historyczny”. 4 (51), 2015-12-22. 
  • Klimaszewski Krzysztof, Pakuła Mirosław. Bitwa Warszawska 1920 r. Jabłonna, Legionowo, Nieporęt, Serock, Wieliszew. Legionowo 2016. s.287.
  • Gajzler Michał Kazimierz. Petelewicz – relacja z badań genealogicznych rodu ćmielowskich garncarzy. [w:] Nasze gene-historie. Świętokrzyskie Towarzystwo Genealogiczne „Świętogen” w Kielcach. Kielce 2017. s.131-149.
  • Cieślak Stefan. Aby uniknąć rozlewu krwi. "Łowiczanin Kwartalnik historyczny". 2018 nr 3 (62). s.III.
  • Gumiński Tadeusz (autor), Wojtylak Marek (opracowanie). Na drodze do wolności. Łowicz 2018. s.43-45.
  • Cieślak Stefan (autor), Kryściak Zdzisław (opracowanie). P.O.W. i rozbrojenie okupantów na Ziemi Łowickiej. Łowicz 2018. s.16, 19, 27, 56-59.
  • Gajzler Michał Kazimierz. Brawurowy blef w Łowiczu z 11 listopada 1918 roku. "More Maiorum" 2019 nr 1 (72) s.44-47.

Linki zewnętrzne

  • YouTube: Lowiczanin.info – Spacer po cmentarzu Emaus z przewodnikiem PTTK – 04.11.2018r.